Izby rolnicze: 100 lat odebranej władzy i majątku
Sto lat temu izby rolnicze miały realną władzę i majątek, wspierając swymi kompetencjami polskie rolnictwo. Zobacz, na przykładzie niedawnego jubileuszu Śląskiej Izby Rolniczej.
Choć Śląska Izba Rolnicza obchodziła w maju br. jubileusz swego 25-lecia, w rzeczywistości historia tej izby – i izb rolniczych w ogóle, sięga bardziej wstecz.
Polskie izby rolnicze po I wojnie światowej
Powstanie i działalność polskich izb rolniczych zapowiedziała Konstytucja Marcowa z 1921 roku. Jednak pierwsze izby w okresie międzywojennym powstały w woj. wielkopolskim, pomorskim oraz śląskim, jako kontynuacja izb rolniczych funkcjonujących na podstawie prawa pruskiego.
Historycznie pierwszą izbą rolniczą na ziemiach polskich była izba w Poznaniu (1895 r.).
Dopiero 22 marca 1928 roku Rozporządzeniem Prezydenta RP zostały powołane Izby Rolnicze na terenie całego państwa.
Obszar działalności izby rolniczej obejmował jedno województwo, a o utworzeniu izby decydowała Rada Ministrów na wniosek Ministra Rolnictwa, po zasięgnięciu opinii organów samorządu wojewódzkiego i powiatowego oraz właściwych organizacji rolniczych działających na tym obszarze.
Statut izby nadawała Rada Ministrów i ona także decydowała o każdorazowej zmianie tego statutu.
Historia przedwojennej Śląskiej Izby Rolniczej
Przedwojenna Tymczasowa Śląska Izba Rolnicza została powołana do życia 3 października 1922 r., na mocy Rozporządzenia Wojewody Śląskiego. Do czasu powołania funkcjonowała ona jako organ komisaryczny z komisarycznym prezesem i takim samym zarządem 13 osobowym który składał się z przedstawicieli wszystkich instytucji rolniczych istniejących wówczas na Śląsku, w tym 4 spośród rolników niezorganizowanych.
Podstawą funkcjonowania TŚIR była pruska ustawa o izbach rolniczych z 30 czerwca 1894 roku, uzupełniona o następujący zapis:
„Izba Rolnicza wykonuje w swym okręgu nadzór nad hodowcami i Związkami hodowców trudniących się hodowlą zwierząt gospodarskich lub produkcją ziemiopłodów, o ile ci hodowcy lub Związki wprowadzają w obrót handlowy swe produkty jako materiał uszlachetniony. Izba Rolnicza decyduje o kwalifikacji tych produktów, może jednakże przelać częściowo lub całkowicie wykonywanie kwalifikacji hodowców lub Związki hodowlane, stojące pod jej kontrolą.
Izba Rolnicza ma prawo ściągania od hodowców względnie Związków hodowlanych odpowiedniego odszkodowania za wykonywanie tego nadzoru.
Izba Rolnicza urządza samodzielnie niższe szkolnictwo rolnicze i instytucje pokrewne, oraz wykonuje nad komunalnemi i prywatnemi szkołami kontrolę.
Nadzór nad szkołami urządzonemi lub nadzorowanemi przez izbę Rolniczą przysługuje Wojewodzie”.
Nowa ustawa o izbie TŚIR otrzymała 6 miesięcy na opracowanie projektu Ustawy o Śląskiej Izbie Rolniczej.
Projekt ustawy został złożony w Sejmie Śląskim i uchwalony 24 czerwca 1925 r. ogłoszony został w 10 Dzienniku Ustaw Śląskich z tegoż samego roku. Nowo uchwalona ustawa przewidywała wybory do rady i zarządu izby. 11 grudnia 1926 r. odbyło się pierwsze walne zgromadzenie Rady Śląskiej Izby Rolniczej, w trakcie, którego wyłoniono prezesa i zarząd izby.
Nowo wybranym prezesem został Jan Sztwiertnia pochodzący z Goleszowa. Funkcję tę sprawował do 1936 r.
Szkoły, doradztwo, wystawy rolnicze
Przedwojenna Śląska Izba Rolnicza była, obok Izby Wielkopolskiej, najprężniej działającą w II Rzeczpospolitej.
Siedzibą Izby aż do wybuchu II wojny światowej był budynek przy ul. Ligonia, gdzie obecnie mieści się Polskie Radio.
Izba zatrudniała wysokokwalifikowany personel doradczy i biurowy, a większość doradców posiadała wyższe wykształcenie rolnicze, co w owych czasach było ewenementem. Realizując zadania ustawowe, ŚIR wykonywała zadania zlecone przez Zarząd Województwa Śląskiego, dotyczące realizacji polityki rolnej. W szczególności dotyczyło to nadzoru nad obrotem rolnym.
Wśród zadań własnych najważniejsze było prowadzenie 3 szkół rolniczych w obiektach własnych, z których największa mieściła się w Międzyświeciu w Powiecie Cieszyńskim. Do wybuchu wojny szkoły te wzbogaciły się o wiele nowych obiektów, istniejących do dnia dzisiejszego.
W zakresie promocji rolnictwa ŚIR organizowała co roku wystawy rolnicze o zasięgu wojewódzkim i powiatowym, a dwukrotnie na terenie województwa była zorganizowana wystawa krajowa.
Bardzo ważną sferą działalności był nadzór i koordynacja organizacji rolniczych, m.in. Związków rolników i Kółek Rolniczych, których przed wojną działało na terenie Województwa Śląskiego ok. 200.
Organizacje te były wspierane przez Izbę organizacyjnie, poprzez oddelegowanych instruktorów.
Budżet Śląskiej Izby Rolniczej
Budżet ŚIR był tworzony z dotacji wojewódzkiej, ze środków na zadania zlecone, z dochodów majątkowych, z dochodów z czynności nadzorczych i kontrolnych w zakresie obrotu rolnego oraz ze składek członkowskich.
Niestety, nie dysponujemy dokładnymi danymi finansowymi z tego okresu, ponieważ całe archiwum ŚIR zostało ewakuowane na początku września 1939 roku w okolice Lwowa i przepadło bez wieści. O sile finansowej ŚIR świadczy zakres zakupów majątkowych oraz podejmowane inwestycje.
Izba zakupiła w 1936 roku od Gminy Żydowskiej w Rybniku atrakcyjną nieruchomość z budynkiem, w którym aż do lat 90-tych mieściła się szkoła muzyczna, a obecnie w tym miejscu znajduje się nowy budynek Sądu Okręgowego.
Liczne nieruchomości gruntowe ŚIR zakupiła także na terenie obecnego powiatu wodzisławskiego, w Katowicach oraz w powiecie cieszyńskim.
Własna siedziba Izby
W 1937 roku ŚIR przystąpiła do budowy własnej siedziby w Katowicach przy obecnej ul. Kobylińskiego. W czasie wojny został częściowo wykończony i był wykorzystywany jako siedziba niemieckiej służby rolnej.
Po wojnie izba wróciła do budynku, aż do momentu likwidacji izb rolniczych w październiku 1946 roku. Budynek przejęła Samopomoc Chłopska. Przez następne 40 lat obiekt ten był wykorzystywany przez różne organizacje i służby rolne, a ostatnim użytkownikiem z obszaru rolnictwa był Wojewódzki Związek Kółek, Rolników i Organizacji Rolniczych.
W 2002 roku budynek ostatecznie został przejęty przez Miasto Katowice. Obecnie mieści się tam szkoła niepubliczna.
Zarząd odrodzonej ŚIR podejmował w latach 1999-2002 starania o odzyskanie tego majątku, ale bez skutku.
O zadaniach stojących przez Śląską Izbą Rolniczą przeczytasz TUTAJ.
Opr. Piotr Łuczak na podstawie materiałów z wystąpienia prezesa Śląskiej Izby Rolniczej
Niewdzięczna córka, niedobry zięć: chcę rozwiązać umowę dożywocia
